سقوط تلخ فرش ایرانی کارگاه های فرشبافی از کشور خارج شدند
شمال صنعت: افول فرش دستباف ایرانی با ورود به دهه 90 شروع و بعد از سال 97 تشدید شد تا جایی که بگفته وزیر صمت حتی خیلی از مراکز ترمیم، ایجاد و تولید فرش به بیرون از کشور انتقال یافته است.
به گزارش شمال صنعت به نقل از مهر، محمد اتابک وزیر صمت امروز در نشستی که با استانداران داشت در قسمتی از اظهارات خود به افول صادرات فرش دستباف اشاره کرد؛ او با اظهار تأسف از وضعیت پیش آمده برای سرنوشت فرش دستباف ایرانی اظهار داشت که «در گذشته میلیاردها دلار صادرات فرش داشتیم که میزان صادرات با تحریم کم شد و در ادامه با الزام رفع تعهد ارزی و ممنوع الخروج کردن تجار فرش، صادرات این کالا کاهش جدی یافت. امروز بحث فرش را باید باردیگر احیا نماییم برای اینکه خیلی از مراکز ترمیم، ایجاد و ساخت فرش به بیرون از کشور انتقال یافته است.»
آن طور که اتابک گفت «در جاهایی سیاستهای تجاری و ارزی روی هم تأثیراتی می گذارند که همیشه مثبت نیست؛ یک نمونه همین بحث فرش است. امیدواریم با هماهنگی با وزیر میراث فرهنگی به فرش به عنوان یک هنر تسهیلاتی قائل شویم تا بازگشت ارز حاصل از صادرات تسهیل شود تا کارگاه هایی که از کشور خارج شده اند به کشور بازگردند.»
سرنوشت تلخ فرش ایرانی
قصه تار و پودهای فرش دستباف ایرانی داستان هزارتویی دارد که قرن ها است راه خودرا در بازارهای جهانی پیدا کرده و نام خودرا با ایران گره زده و هر جا که نامی از کشورمان به میان می آید، فرش دستباف هم به عنوان یک یادمان در کنار آن، خودنمایی می کند. آمارها نیز مهر تأییدی بر این گزاره می زند؛ به عنوان نمونه سال ۱۳۷۳ میزان صادرات غیرنفتی کشور ۴ میلیارد و ۸۲۴ میلیون دلار بود که سهم صادرات فرش ۴۴ درصد یعنی معادل ۲ میلیارد و ۱۱۲ میلیون دلار بوده است.
اگرچه از سال ۱۳۷۴ به این سو صادرات فرش دستباف کمتر از سالیان قبل خود شد اما هیچ گاه به کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار نرسید و باتوجه به میزان صادرات غیرنفتی ایران در آن سال ها که ارقامی بین ۵ تا ۷ میلیارد دلار بود رقم قابل توجهی نیز محسوب می شد؛ از سویی دیگر باتوجه به کیفیت فرش ایرانی، همیشه نخستین کشور صادرکننده این محصول بودیم در گذشته باتوجه به کیفیت فرش ایرانی، همیشه نخستین کشور صادرکننده این محصول بودیم.
اما زوال فرش ایرانی با ورود به دهه ۹۰ و تشدید تحریم های سازمان ملل مقابل ایران آغاز شد، تا جایی که ارزش صادرات فرش دستباف ایران از ۴۲۷.۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۱ به ۲۹۰ میلیون دلار در سال ۹۴ رسید. در ادامه نیز بعد از خروج آمریکا از برجام و قرار گرفتن فرش ایرانی در نخستین فهرست تحریمی دونالد ترامپ، رییس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا، صادرات فرش ایرانی به کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار رسید به شکلی که صادرات این کالا در سال ۹۸ کمتر از ۷۳ میلیون دلار بود. در ادامه نیز با تحریم های داخلی که دست به دست تحریم های خارجی داد کار برای فرش ایرانی به جایی رسید که در سال ۱۴۰۱ تنها ۵۰.۷ میلیون دلار از این کالا صادر شد. رقمی که ۷۸ درصد کاهش نسبت به سال ۹۷ و نزدیک به ۹۸ درصد کاهش (به قیمت جاری) نسبت به سال ۷۳ را نشان میدهد.
همچنین طی سال جاری نیز صادرات فرش دستباف حدودا مشابه پارینه و حدود ۵۰ میلیون دلار بوده است. علی رضادوست، رییس اتاق تعاون استان تهران در این خصوص گفته است که «تولید فرش دستباف از ۶ میلیون متر مربع به ۲ میلیون متر مربع و صادرات ۲ میلیارد دلاری دهه هفتاد نیز به ۵۰ میلیون دلار رسیده است.»
جایگزینان ایران
طی سالیان ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ در بازار تجارت جهانی فرش دستباف بصورت میانگین بالاتر از ۱۵۰ کشور صادرکننده وجود داشته است. طی سال ۲۰۲۲، کشورهای هند با ۳۱۰ میلیون دلار و سهم حدود ۳۰.۳ درصد از کل صادرات فرش، چین با ۹۳.۱ میلیون دلار و سهم حدود ۹.۱ درصد از کل صادرات فرش و مصر با ۸۹.۸ میلیون دلار با سهم حدود ۸.۸ درصد از کل صادرات سه کشور عمده در صادرات فرش دستباف طی سالیان مزبور بوده اند. بعد از این کشورها نپال با سهم حدود ۸.۳ درصد، پاکستان با سهم حدود ۷.۷ درصد و ایران با سهم ۷.۴ درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان در رتبه های بعدی قرار می گیرند. ۷۱.۵ درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان توسط این شش کشور تامین می شود.
این در صورتی است که آمارها نشان دهنده اینست که ایران در سال ۲۰۱۱، حدود ۲۵.۵ درصد از عرضه فرش دستباف در بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده که بیشترین متوسط سهم سالانه جهانی از بازار فرش در دوره ۲۰۱۱-۲۰۲۲ بوده است. سهم ایران از صادرات فرش دستباف در دوره ۲۰۱۱-۲۰۲۲ کم شده و از ۲۵.۵ درصد به ۷.۴ درصد رسیده است. برعکس سهم رقبای ایران همچون هند، چین، نپال و پاکستان درحال افزایش بوده است. به نحوی که کشور هند توانسته سهم خودرا از ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۳۰.۳ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش دهد. البته صادرات هند تغییر قابل توجهی نداشته و دلیل افزایش سهم هند از بازار صادرات جهانی، کاهش قابل توجه صادرات ایران بوده است.
چرا باید به فرش دستباف توجه کرد؟
اگرچه صادرات کالاهای مختلف طی سالهای قبل با کاهش و مشکل روبه رو شده اما افت صادرات فرش دستباف با سایر کالاها فرق دارد چونکه این کالا علاوه بر این که نمادی از هنر اصیل ایرانی و شناسنامه کشور شمرده می شود از نظر اقتصادی نیز به سبب این که همیشه ۸۵ درصد فرش ایرانی صادر می شده به شدت توسعه محور و ارزآور بوده است، از سویی دیگر نیز این صنعت همیشه اشتغال زایی پایدار خصوصاً در مناطق روستایی و عشایرنشین به دنبال داشته است.
نکته مهم آنست که به سبب گران بودن فرش دستباف و کاهش قدرت خرید مردم، خریدار داخلی این محصول زیاد نیست و بر همین مبنا هم بوده که طی سالهای قبل فرش دستباف یک محصول صادرات محور شناخته می شده است. بدین سبب زمانی که صادرات این محصول با مشکل مواجه شود طبیعتاً تولید هم دیگر صرفه اقتصادی نخواهد داشت و علاوه بر از میان رفتن ظرفیتهای اشتغال زایی، بافندگان ایرانی نیز یا ملزم به تغییر شغل و یا ملزم به مهاجرت به شهرها و یا کشورهای دیگر خصوصاً ترکیه و هندوستان می شوند
همچنین طبق آمارهای وزارت صمت بخش عمده ای از زنجیره اشتغال ۲ میلیون نفری فرش دستباف در سراسر کشور را بافندگان می سازند که در دوران رکود بخش کوچک تری جذب این بازار می شوند و هرچه از میزان اشتغال در این زمینه و فعالیت بافندگان در این حوزه کاسته شود، میزان مهاجرت به حاشیه شهرها وآسیب های اجتماعی، تغییر بافت و فساد بیشتر می شود و تبعات این رخداد، سبب ایجاد چالش های جدی در عرصه امنیت کشور خواهد شد.
نکته دیگر این که برمبنای مطالعات انجام شده، ایجاد یک شغل در صنعت فرش نزدیک به ۶ درصد ایجاد شغل در صنعت اتومبیل هزینه ایجاد می کند؛ همین طور برای اشتغال زایی در صنعت فرش نیاز به سرمایه گذاری گسترده دولتی و یا حتی حمایت های خاص دولت هم نیست چونکه درجایی که تولید شغل خیلی مشکل و هزینه بر است به آسانی با تولید فرش می توان ایجاد شغل کرد. دولت اظهار می کند که تولید یک شغل حدود ۵۰۰ میلیون تومان هزینه دارد، اما این کار در بخش خصوصی بصورت رایگان به انجام می رسد.
بنابراین صنعت فرش ایرانی برخلاف سایر صنایع با پایین ترین میزان هزینه و کمترین نیاز به حمایت و سرمایه گذاری دولت و با اتکا به خود طی سالهای قبل توانسته بود یکی از ارکان اصلی و مهم صادرات غیرنفتی و ارزآور کشور باشد؛ صنعتی که امروز به سبب سنگ اندازی های دولتمردان به وضعیتی گرفتار شده که نه فقط جای خودرا به کشورهایی همچون مصر، پاکستان، هندوستان، چین و… داده است بلکه بافندگان ایرانی نیز ملزم به تغییر شغل یا مهاجرت شده اند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب